Xôi Lúa

Xôi lúa xưa nay là món ăn được ưa thích của người Hà Nội. Chẳng riêng vì nó có hương vị khác hẳn các món ăn khác, lại rẻ tiền, tốn ít thời gian, nhất là lót dạ vào mỗi buổi sáng, thích hợp cho mọi đối tượng người dân từ người nghèo đến kẻ giàu, từ trẻ con đến người già mà còn bởi cùng với các món ăn khác như phở, bún thang... xôi lúa dường như mang một nét riêng, rất Hà Nội! Người Dao, người Mông ở vùng cao thường quen ăn món Mèn Mén là ngô xay nhỏ rồi đồ chín. Đồng bằng có món ngô bung là ngô đun chín lẫn? với ít vôi cho mau nhừ. Có thể kèm theo ít đỗ đen để dễ ăn, ngô bung sẽ có màu nâu nhạt. Nếu kèm đỗ xanh thì ngô bung có màu vàng nhạt gọi là màu kem. Đó là những món ăn chống đói, nhất là những năm đói kém hoặc giáp hạt, trong hoàn cảnh thiếu nghèo. Hà Nội và đôi ba nơi tạo ra một món ăn mới từ món ngô bung ấy, thành một món quà ngon kỳ lạ từ người cao sang đến người nghèo khó cũng thích ăn vì nó có hương vị khác hẳn các món khác, lại rẻ tiền, nhất là ăn lót dạ mỗi buổi sáng. Và tuy là ngô nhưng tên nó lại là lúa, tức món xôi lúa. Ngày nay chỉ có người Hà Nội mới gọi món xôi ngô này là xôi lúa. Ai gọi nói là xôi ngô trong khu phố rộn ràng, người ta biết ngay rằng người đó không phải người Hà Nội, hoặc không ở Hà Nội từ lâu nay. Xôi lúa là ngô nếp đã bung nhừ, đãi sạch cho hết mùi nồng của vôi. Trộn lẫn vào ngô là ít xôi nếp dẻo, khiến hạt ngô này quấn quýt cùng hạt ngô khác. Người mua xôi được bà bán quà sáng đơm ít ngô đó vào mảnh lá sen có hình chiếc quạt khép mở nửa chừng, hững hờ như chiếc quạt giấy trong thơ bà Hồ Xuân Hương. Bà bán hàng sẽ cầm nắm? đỗ xanh thổi chín, giã nhỏ, to bằng quả bưởi Diễn, dùng con dao bài lia những đường sắc ngọt cho đỗ làm cơn mưa nhỏ, lả tả một màu vàng chanh xuống nắm xôi. Sau đó bà múc một thìa mỡ lẫn với hành tái đã phi chín vàng, có những mảnh hành cong cong như chiếc lưỡi câu để câu con cá rô ron, nhưng ở đây, hành phi tỏa làn hương mê hoặc và hấp dẫn cho món xôi lúa bình dị mà thách thức nhiều khẩu vị. Cũng có thể bà hàng xôi lúa đong ngô vào bát, hoặc còn gói ngoài mảnh lá sen một tờ giấy học trò loang màu mực tím cũ tự bao giờ. Đó là khách mua về. Còn người ăn xôi lúa thường ngồi ngay trên vỉa hè, ghếch chiếc xe đạp, đứng tựa vào gốc cây, có khi còn ngồi xổm. Bởi nó là món ăn của người lao động bình dân, lại luôn vội vàng sợ trễ giờ làm. Cao sang là ở nơi khác. Còn đây là thiết thực... nhưng ngon lành thì chưa chắc ai đã thua ai. Mùa đông hết lá sen, bà hàng xôi có một thếp giấy xanh nhuộm thoáng màu vàng. Đó là thếp lá bàng đã được lau sạch bóng, để gói xôi. ít lâu nay, nhiều bà hàng xôi lịch sự kiểu "thời thượng", gói xôi bằng màng mỏng. Thế là nó đã pha tạp đi mất rồi như cô thôn nữ trong thơ Nguyễn Bính ra tỉnh về, cài khuy bấm cho thi sĩ thở than. Một điều đặc biệt là xôi lúa ngồi bán ở vỉa hè, có bà ngồi một chỗ hàng chục năm trời, khách quen, chỉ loáng cái đã hết gánh xôi cả món đi kèm như xôi xéo, xôi gấc, xôi vừng dừa... Cũng không (hoặc chưa) bao giờ có người đàn ông nào bán xôi lúa, mà chỉ có các bà từ ngoại ô vào, nhất là từ vùng Hoàng Mai phía Nam hay Phú Đô phía Bắc nội thành. Cũng không bao giờ có ai phải đi bán rao, hoặc bán đến xế trưa. Chiều càng không. Không ai ăn xôi lúa buổi chiều nay ban đêm. Đêm là của phở, cháo, mì, lục tào xá, bánh trôi tầu. Xôi lúa chỉ có vào buổi sáng, có khi nó mang màu vàng chanh của đỗ xanh, hoặc phớt qua một chút quả dành dành cho đượm sắc vàng thêm chút ít, nên nó hợp với ánh sáng ban mai? Không ai kết luận được. Những năm khó khăn, quà sáng chỉ có quốc doanh, cũng không lấn át được xôi lúa, vì chưa bao giờ có quầy hàng mậu dịch nào dám làm, dám bán xôi lúa. Phải chăng tuy chỉ là hạt ngô, hạt đỗ nhưng món xôi lúa có chút hồn dân dã, có bí quyết nhà nghề đã từ hàng thế kỷ? Ngày nay, sáng sáng có bao nhiêu món quà sang trọng, hợp với mọi túi tiền nặng hay nhẹ. Xôi lúa vẫn là một món ngon, tạm coi như một đặc sản bình dân của Hà Nội.

(Bằng Sơn).